Berebryna to roślinny alkaloid uznawany za jeden z najsilniejszych naturalnych suplementów. Jego lecznicze właściwości są znane i wykorzystywane od tysięcy lat w tradycyjnej chińskiej medycynie.
Berberys zwyczajny w Europie został niemal masowo wytępiony przez rolników, kiedy okazało się, że jest żywicielem rdzy zbożowej, szkodnika niszczącego plony. W Chinach natomiast berberys uważany był za roślinę o potężnych właściwościach leczniczych. Dziś, na całym świecie berberys uprawiany jest jako roślina ozdobna a jego właściwości zdrowotne zyskują coraz szersze zainteresowanie. Szczególne znaczenie prozdrowotne odgrywa berberyna, która pozyskiwana jest z owoców, korzeni, liści oraz kory berberysu. Obecnie rezygnuje się ze zbioru korzeni, ze względu na znaczne ograniczenie populacji dziko rosnącego berberysu, zabieg taki bowiem wiąże się z uśmierceniem całej rośliny. Najłatwiej dostępnym surowcem pozostają liście krzewu, zwykle zbierane na przełomie maja i czerwca. Zawierają one liczne alkaloidowe pochodne izochinoliny, z których najważniejszym jest berberyna.
Berberys pospolity (Berberis vulgaris L.) właściwości:
Roślina ta znana jest w Polsce również jako berberys zwyczajny lub kwaśnica pospolita (kwaśnieć). Nazwy „kwaśnica”, „polska cytryna” l ub „cytryna północy”, berberys zawdzięcza wyjątkowo kwaśnemu smakowi owoców, za który odpowiedzialne są kwasy organiczne, m.in.: askorbinowy czyli witamina C, która wspiera mm.in. układ immunologiczny czy prawidłową funkcję tkanki łącznej.
Pozostałe kwasy (cytrynowy, jabłkowy, bursztynowy) decydujące o specyficznym smaku owoców berberysu, mają mniejsze działanie prozdrowotne, jednak uczestniczą w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej w osoczu krwi i hamują rozwój kamicy nerkowej
W owocach berberysu występuje zespół bioaktywnych składników wspomagających działanie kwasu askorbowego. W zespole tym wyróżnia się kilkanaście związków polifenolowych (antocyjanów i flawonoidów,m.in. rutozydu) oraz inne barwniki roślinne, t.j.: beta-karoten, czyli prowitamina A, wspomagająca procesy widzenia oraz pomocna w schorzeniach dermatologicznych. Czerwoną barwę jagód zapewniają natomiast związki antocyjanowe i luteina, które, wraz z witaminą A, wspomagają funkcjonowanie narządu wzroku.
Berberynie przypisuje się liczne działania, od przeciwbakteryjnych i przeciwpierwotniakowych, przeciwzapalnych po antydepresyjne, a nawet – zdolność do zwalczania nowotworów. Dlatego w Średniowieczu wywary z berberysu były cenionym lekiem na wzbudzające lęk choroby – jak malaria i żółtaczka. Lecznicze działanie berberyny znajduje swoje zastosowanie przede wszystkim u osób mających problemy z nadmiernym poziomem cholesterolu i cukru we krwi. Ponadto może być wykorzystywany w problemach gastrycznych i sercowo-naczyniowych. Badania potwierdzają również antyseptyczne działanie berberyny przy stosowaniu w małych stężeniach. Dzięki swoim właściwościom bakteriobójczym, berberyna nazywana jest roślinnym antybiotykiem. Skutecznie obniża poziom cukru i cholesterolu we krwi (Huang i współaut. 1992). Prowadzone są także badania dotyczące jej właściwości antynowotworowych (Kuo i współaut. 2004). Problem stanowi jednak niska przyswajalność berberyny z materiału roślinnego, co implikuje przyjmowanie większych dawek tego związku.
Alkaloidy berberysu to:
(i) berbamina -obniża ciśnienie tętnicze krwi
(ii) kryptopina- regulująca pracę serca (efekt antyarytmiczny)
(iii) protopina, działająca przeciwbólowo
(iv) palmatyna – posiada właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne
i przeciwbólowe
(v) narkotyna – wzmagająca działanie przeciwbólowe (Imanshahidi
i Hosseinzadeh 2008).
liczne polifenole (flawonoidy,
antocyjany, kwasy fenolowe) o właściwościach przeciwutleniających, antynowotworowych i działających ochronnie na ścianę naczyń krwionośnych (Bandele iwspółaut. 2008).
W owocach berberysu potwierdzono również występowanie garbników
wykazujących zdolność koagulowania białek na powierzchni błon śluzowych, co daje efekt ściągający i przeciwzapalny, użyteczny w leczeniu schorzeń dermatologicznych i biegunek (Haslam 2007).
Berberyna – zastosowanie
Wytwarza się z niego nalewki, odwary, którymi można przemywać zmienioną chorobowo skórę w przypadku schorzeń takich jak: łuszczyca, trądzik, wrzody, jątrzące się rany, atopowe zapalenie skóry. Po rozcieńczeniu, mogą być stosowane do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych.
Doustnie stosuje się najczęściej odwary i napary oraz wyciągi alkoholowe z owoców berberysu. Okazują się one skuteczne w przypadku niedoborów witaminy C w diecie, problemów z trawieniem i przemianą materii, chorobach dróg żółciowych i wątroby. Ponadto obniżają ciśnienie krwi, regulują pracę serca, a także wpływają korzystnie na poziom cholesterolu i glukozy w osoczu krwi (Vogl i współaut. 2013).
Z owoców berberysu przyrządza się również nalewkę zwaną berberysówką, szczególnie smaczną po długim okresie leżakowania i z dodatkiem miodu. Wytwarza się również marmolady, soki i dżemy, będące wartościowym źródłem witaminy C. Szacuje się, że zawartość kwasu askorbowego w owocach berberysu wynosi ok. 80 mg na 100 g owoców (Alemardani współaut. 2013). Dżemy, soki oraz syropy z berebrysu, poza tym że zawierają liczne substancje aktywne, mają też niesamowite właściwości odżywcze. Kryją się w nich witaminy C i E oraz działające podobnie do witaminy P (jak rutyna, czy eskulina), będące pomocą w walce z przeziębieniem i grypą. Nic więc dziwnego, że przetwory z berberysu polecane były przez świętą Hildegardę, frankońską mistyczkę i uzdrowicielkę. Święta ta, znana jako pierwsza niemiecka przyrodniczka, autorka wielu publikacji o charakterze przyrodniczymi medycznym, doceniała berberys jako jedną z roślin mającą moc przywracania równowagi w organizmie człowieka, czyli leczenia stanów chorobowych (Strehlow 2014).
Z liści pozyskuje się napary, które znajdowały zastosowanie już w średniowieczu w chorobach dróg żółciowych oraz wątroby.
Berberyna, czy jest bezpieczna?
Dłuższe stosowanie preparatów z berberyną wiąże się niestety z akumulacją alkaloidu w wątrobie i mięśniu sercowym oraz z jej wydalaniem z organizmu (Yu i współaut. 2005). Berberyna powoduje wzmożone uwalnianie bilirubiny, co może prowadzić do żółtaczki, kamicy żółciowej i żółtaczki jąder podkorowych. Możliwe jest również działanie poronne. Szczególnie nie poleca się podawania preparatów z berberysu małym dzieciom i kobietom w ciąży (https://www.rozanski.ch/fitochemia.htm).
